درمان صرع مقاوم به دارو و گزینه‌های جراحی ممکن
درمان صرع مقاوم به دارو و گزینه‌های جراحی
صرع مقاوم به دارو (Drug-Resistant Epilepsy) یکی از چالش‌برانگیزترین شرایط در حوزه‌ی نورولوژی است. این نوع صرع به حالتی گفته می‌شود که بیمار با وجود مصرف دو یا چند داروی ضدتشنج با دوز و مدت مناسب، همچنان دچار حملات تشنجی مکرر می‌شود. طبق برآوردها، حدود 30 درصد از بیماران مبتلا به صرع در این گروه قرار می‌گیرند. مدیریت این بیماران نیازمند ارزیابی‌های تخصصی، انتخاب دقیق درمان، و گاهی نیز مداخله‌های جراحی است.
علل صرع مقاوم به دارو
صرع مقاوم می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که شامل:
اختلالات ساختاری مغز مانند تومورها، ضایعات مادرزادی یا آسیب‌های ناشی از ضربه.
ناهنجاری‌های الکتریکی پیچیده در مغز که با دارو به‌طور کامل کنترل نمی‌شوند.
مشکلات ژنتیکی یا متابولیکی خاص.
اشتباه در تشخیص اولیه و استفاده از داروی نادرست یا ناکافی.
گام اول: ارزیابی جامع بیمار
قبل از هرگونه تصمیم‌گیری درباره‌ی جراحی یا سایر روش‌های درمانی پیشرفته، یک بررسی جامع و دقیق باید صورت گیرد. این بررسی شامل:
الکتروانسفالوگرافی (EEG) بلندمدت برای بررسی الگوهای تشنج.
تصویربرداری MRI با وضوح بالا جهت بررسی ساختارهای مغزی.
تصویربرداری PET یا SPECT در برخی بیماران برای شناسایی مناطق فعال مغزی هنگام تشنج.
بررسی روان‌شناختی و نوروسایکولوژی جهت ارزیابی تأثیر صرع بر شناخت، حافظه و عملکرد ذهنی.
گزینه‌های درمانی برای صرع مقاوم
1. بهینه‌سازی درمان دارویی
در بسیاری از موارد، تغییر در رژیم دارویی می‌تواند کمک‌کننده باشد. این بهینه‌سازی شامل:
تغییر دارو به داروهای نسل جدید مانند لکویرسام، پرامپانل، بریواراستام و غیره.
درمان ترکیبی با دو یا چند دارو با مکانیسم اثر متفاوت.
پایش سطح سرمی داروها و تنظیم دقیق دوز آن‌ها.
با این حال، اگر بیمار با دو داروی مناسب تحت نظارت نورولوژیست، کنترل تشنج نیابد، شانس موفقیت درمان‌های دارویی بیشتر بسیار پایین خواهد بود.
2. رژیم کتوژنیک (Ketogenic Diet)
رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی پرچرب، کم‌کربوهیدرات و پروتئین متوسط است که موجب تولید اجسام کتونی در بدن می‌شود. این رژیم، به‌ویژه در کودکان مبتلا به صرع مقاوم، تأثیر قابل‌توجهی در کاهش تعداد و شدت حملات داشته است. البته اجرای این رژیم نیازمند نظارت پزشکی و تغذیه‌ای دقیق است و عوارضی مانند سنگ کلیه، افزایش کلسترول یا یبوست ممکن است رخ دهد.
3. تحریک عصب واگ (Vagus Nerve Stimulation - VNS)
در این روش، یک دستگاه کوچک الکتریکی مشابه با ضربان‌ساز قلب، زیر پوست قفسه سینه کاشته می‌شود و از طریق یک سیم نازک، عصب واگ در گردن تحریک می‌گردد. این تحریک منظم می‌تواند به تنظیم فعالیت الکتریکی مغز کمک کند و شدت یا دفعات تشنج را کاهش دهد.
ویژگی‌های این روش:
مناسب برای بیمارانی که کاندید جراحی مغز نیستند.
عوارض کم مانند تغییر صدا یا سرفه.
تأثیر تدریجی طی ماه‌های اول پس از کاشت.
4. تحریک مغزی پاسخ‌دار (Responsive Neurostimulation - RNS)
این روش مشابه با VNS است، اما دستگاه مستقیماً در داخل جمجمه و در مجاورت منطقه تشنج‌زا قرار می‌گیرد. این دستگاه می‌تواند فعالیت غیرطبیعی مغز را شناسایی کرده و به صورت خودکار پاسخ الکتریکی کنترل‌شده‌ای اعمال کند تا از بروز تشنج جلوگیری شود.
RNS معمولاً در بیمارانی استفاده می‌شود که منبع تشنج مشخص و محدود دارند اما برداشت آن از طریق جراحی خطرناک است یا به نواحی مهم مغز مربوط است.
5. جراحی صرع
یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی در بیماران مبتلا به صرع مقاوم، جراحی برای برداشتن یا قطع بخشی از مغز است که منشاء حملات تشنجی است.
انواع رایج جراحی صرع:
لوبکتومی تمپورال قدامی (Anterior Temporal Lobectomy)
مؤثرترین جراحی در بیماران با منبع تشنج در لوب تمپورال؛ درصد موفقیت بالا (تا 70–80٪ کاهش یا توقف کامل تشنج‌ها).برداشت کانون تشنج (Focal Resection)
در بیمارانی که منبع مشخص و محدود تشنج دارند؛ مانند ضایعه کوچکی در لوب فرونتال یا اکسیپیتال.برش ارتباطی مغزی (Corpus Callosotomy)
برای کودکانی که تشنج‌های ناگهانی و افت‌برنده دارند؛ با قطع بخشی از ارتباط بین دو نیمکره مغز.همی‌سفرکتومی (Hemispherectomy)
در کودکان با ضایعات شدید مغزی یک‌طرفه؛ بسیار تهاجمی اما در موارد خاص، مؤثر.
چه زمانی باید جراحی را در نظر گرفت؟
بیمارانی که:
با دو داروی ضدصرع مناسب کنترل نشده‌اند.
دارای منبع مشخص و محدود تشنج هستند.
تصاویر MRI یا EEG تطابق خوبی با یکدیگر دارند.
عملکرد شناختی مناسبی دارند و نواحی حیاتی مغز درگیر نیستند.
همگی می‌توانند کاندید جراحی باشند. در مراکز تخصصی، قبل از جراحی، بیمار وارد "واحد مانیتورینگ ویدیویی EEG" می‌شود تا الگوی دقیق تشنج‌ها بررسی شود.
رویکرد تیمی در درمان صرع مقاوم
درمان این بیماران، نیازمند رویکرد تیمی است. یک تیم متشکل از نورولوژیست، جراح مغز و اعصاب، متخصص روان‌شناسی، متخصص تغذیه و کاردرمانگر با همکاری یکدیگر مسیر درمانی را طراحی و اجرا می‌کنند.
نتیجه‌گیری
صرع مقاوم به دارو، اگرچه می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد، اما با پیشرفت‌های پزشکی امروز، دیگر یک وضعیت غیرقابل‌کنترل نیست. درمان‌های غیر دارویی مانند تحریک عصب واگ، رژیم کتوژنیک و به‌ویژه جراحی‌های تخصصی مغز، می‌توانند در بسیاری از بیماران، به کاهش قابل‌توجه یا حتی توقف کامل حملات تشنجی منجر شوند. تشخیص درست، مراجعه به مراکز تخصصی و پیگیری مداوم از سوی بیمار و خانواده، کلید موفقیت در مدیریت این بیماری است.